نقد فیلم رها: فقر و چالش‌های اخلاقی

فیلم سینمایی رها ساخته‌ی حسام فرهمند و اولین تجربه بلند این کارگردان است. در این فیلم  بازیگرانی همچون شهاب حسینی و غزل شاکری از بازیگران سابقه دار، ضحا اسماعیلی فر و آرمان میرزایی از بازیگران تازه کار ایفای نقش کرده‌اند.

 فیلم سینمایی «رها» ساخته‌ی حسام فرهمند یک درام اجتماعی است. زندگی روزمره‌ی جوامع فقیر سوژه‌ای بی تکرار برای هنرمندانی است که دغدغه‌ی سطح رفاه قشر متوسط جامعه و فلسفه اخلاق را دارند. پرداخت به این گونه سوژه‌ها با ذره بین واقع بینی ممکن است به مذاق بعضی‌ها خوش نیاید. کسانی که چشم‌هایشان را به روی پیوند تنگاتنگ فقر و اخلاق، مشکلات و معضلات جامعه بسته‌اند. اما واقعیت این است که بدون دیدن و تحقیق در مورد معضلات جامعه و ریشه‌هایش نمی‌توان راه حلی برای آنها یافت. واژه‌ی سیاه نمایی اختراع کسانی است که نمی‌دانند یا نمی‌خواهند بدانند فقر چه بر سر چهارچوب‌های اخلاقی مردم یک جامعه می‌آورد.

نگاهی به داستان رها

دختر یک خانواده‌ی فقیر که شاغل است با یک مشکل نه چندان بزرگ مواجه می‌شود، اما این مشکل برای این خانواده‌ی فقیر به یک بحران جدی تبدیل می‌شود. پدر خانواده که خود شغل پیشینش را از دست داده و اکنون سعی می‌کند تا به هر نحوی شده معاش خانواده را تأمین کند، ناچار است مشکل دخترش را نیز حل کند. اما او با تمام سعی که می‌کند بی دست و پا تر و ساده دل‌تر از آن است که بتواند کاری از پیش ببرد. دختر به ناچار به کاری غیر متعارف دست  می‌ز‌ند تا به راه حل برسد اما باز هم پدر ناآگاهانه به تلاش دختر گند می‌زند. مشکل به نحوی و به ظاهر حل می‌شود اما چالش بسیار بزرگتری به وجود آمده و مشکل بزرگتر و گسترده تر می‌شود تا جایی که به یک فاجعه‌ی دردناک منتهی می‌شود که همه‌ی خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.  

• نقد سریال ازازیل : شیاطین در میان ما!

رها از نگاه انتقادی

در فیلم سینمایی رها ساخته‌ی حسام فرهمند، اخلاق توسط فقر به چالش کشیده می‌شود. در این فیلم فرهمند  بر تأثیر فقر بر اصول اخلاقی تمرکز کرده‌است. در فیلم سینمایی «رها»  فقری که تا سالها پیش – حتی گاهی هم اکنون – به طور اغراق آمیزی یک فضیلت محسوب می‌شد اکنون با نگاه واقع گرانه‌‌ی هنرمندان دغدغه‌مندی مانند حسام فرهمند به عنوان عنصری معرفی می‌شود که  می‌تواند مردمان اخلاق مدار را  مجبور کند تا خط قرمزهای انسانیت  را رد کرده و در دام جرم و بزه سقوط کنند. این واقع بینی گرچه در نظر عده‌ای ممکن است سیاه نمایی به نظر برسد اما واقعیت تلخی است که لایه لایه‌ی زندگی مردمان را تحت تأثیر قرار داده‌است.  سازندگان فیلم «رها» بر روی معضلی فراگیر در جامعه  یعنی فقر و اخلاق انگشت گذاشته‌اند.

در فیلم سینمایی «رها» خانواده‌ی رها به عنوان یک جامعه‌ی کوچک ناکار آمد معرفی شده‌است. در این جامعه و نهاد کوچک پدر خانواده، مردی است که نمی‌تواند خود را مدیریت کند. او آدم شکست خورده‌ای است که با ساده دلی سعی می‌کند تا نان‌آور، تکیه‌گاه و حامی خانواده‌اش باشد اما دست به هر کاری می زند خراب از آب در می‌آید. مادر خانواده زنی است که باید بتواند جای پدر را برای خانواده پر کند و با تدبیر و آگاهی کشتی خانواده را از میان دریای متلاطم به ساحل امن برساند، اما او زنی است که جز پخت و پز و گاهی شکایت و غر زدن  کاری دیگری از او بر نمی‌آید. گرچه در صحنه‌ای به کارکردن او اشاره می‌شود اما ظاهراً این کار آنچنان که باید کمکی به اقتصاد خانواده نکرده‌است. پس در قدم اول  حسام فرهمند ما را با  خانواده‌ای آشنا می‌کند که بزرگسالانش عامی، بی مدیریت و ناآگاه و نوجوانانش نیز سردر گم و خسته از اوضاع هستند. در نتیجه نمی‌توان انتظار داشت خانواده بتواند از راه صحیح به اعضایش کمک کند و در انتهای فیلم می‌بینیم که این ناآگاهی و بیسوادی اجتماعی در کنار فقر و جامعه‌ی بی در و پیکر  فاجعه به بار می‌آورد. شاید اگر خانواده، یک خانواده‌ی آگاه بودند می‌توانستند به سلامت از این بحران عبور کنند. اما چیزی که به بحران دامن می‌زند علاوه بر فقر مالی فقر سواد اجتماعی است. هماهنگ نبودن اعضای خانواده و اعتماد نداشتن فرزندان مخصوصاً پسر خانواده به والدین مخصوصاً به پدر خانواده مسبب بسیاری از معضلات است. حسام فرهمند آگاهانه بستر خانواده‌ای اینچنینی را  برای فیلم رها انتخاب کرده است که داستان رها را در یک مسیر درست به سرانجامی دردناک بکشاند. با تمام این اوصاف اما یک نکته در مورد فیلم سینمایی «رها» ساخته‌ی حسام فرهمند هست که باید به آن اشاره کرد. در این فیلم مخاطب با همان کلیشه‌ی همیشگی ثروتمندان بی تربیت، پررو و قلدر روبرو می‌شود، گرچه اولین برخورد برادر قربانی با خانواده‌ی رها قابل قبول است اما فیلمنامه نویس در ادامه می‌توانست چهره‌ی دیگری از مردم ثروتمند را نشان بدهد که کمتر به کلیشه نزدیک باشد.  خانه‌ی خانواده‌ی ثروتمند در حال تعمیر است و این نشان از اوضاع نابه سامان این خانواده دارد.

نقش همه‌ی زنان حاضر در فیلم «رها» مانند هم است. زنان این فیلم یا قربانی  یا منفعل و یا گیج هستند. هیچکدام از زنان فیلم «رها» کارآمد و آگاه به جایگاه خود نیستند. مادر رها زنی است که فقط مایحتاج غذایی را تأمین می‌کند بدون این که بتواند مدیریتی داشته باشد. رها با این که شاغل است و دختری امروزی است حداقل در نوع پوشش و گاهی رفتار اما نمی‌تواند درست تصمیم بگیرد او به پدری اعتماد می‌کند که می‌داند نمی‌تواند از عهده‌ی کار بر بیاید. در صورتی که می‌توانست همراه برادرش به دنبال یافتن چیزی که می‌خواهد برود.  این نشان از گیجی این دختر دارد که خیلی قابل قبول نیست. یک دختر قربانی در فیلم داریم که در کما است. مادر دختر قربانی نیز زنی بسیار منفعل و در عین حال در مقابل مردان ضعیف است. زنان فیلم «رها» منفعلانه کنار می‌ایستند تا مردان ندانم کار و بی خرد مشکلات را حل کنند. آیا فرهمند آگاهانه دست به این انتخاب‌ها زده‌است تا بهانه‌ای برای باز شدن مسیر بحران داشته باشد و یا  براساس کلیشه‌ها رفتار کرده است.

• معرفی و نقد سریال آبان : یک داستان مرموز و پرکشش

بازیگران و شخصیت پردازی

بدون شک بازی بی عیب و نقص شهاب حسینی یکی از نقاط قوت فیلم «رها» است. نام این بازیگر حرفه‌ای کافی است تا عده‌ی زیادی را به سالن سینما بکشاند. شهاب حسینی مانند همیشه عالی بازی کرده‌است. او به راحتی همدلی و توجه مخاطب را جلب می‌کند. شهاب حسینی به گونه‌ای بازی می‌کند که مخاطب حواس پرتی، بی تدبیری و سردرگم بودن توحید پدر خانواده را درک می‌کند.  در واقع پررنگ‌ترین شخصیت فیلم «رها» توحید پدر خانواده با بازی شهاب حسینی است. او حتی شخصیت رها را تحت تأثیر قرار داده‌است. بعداز شهاب حسینی آرمان میرزایی بازی بسیار روان و اصولی را از خود به نمایش می‌گذارد. او با بازی خوبش مخاطب را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ضحا اسماعیلی فر نیز بازی قابل قبولی از خود ارائه می‌دهد، مخصوصاً طرز ادای دیالوگ‌هایش که درست شبیه نوجوانان و جوانان امروزی است. اما غزل شاکری با توجه به سابقه‌ای که دارد می‌توانست بهتر از اینها بازی کند به نظر می‌رسد او در این فیلم کم کاری
کرده‌است. سازندگان فیلم «رها» توجه خاصی به طراحی لباس داشته‌اند. پدر و مادر و نوجوانان خانواده مناسب سن وجایگاهشان لباس پوشیده‌اند.

در فیلم «رها» بیشترین شخصیت پردازی نسیب شخصیت توحید با بازی شهاب حسینی شده‌است. پسر خانواده نیز از شخصیت پردازی خوبی برخوردار است اما خانواده مقابل خانواده‌ی «رها» بجز پسر خانواده بقیه‌ی اعضا خانواده شخصیت پردازی نشده‌اند. درست است که نقش و حضور خانواد‌ی مقابل کم رنگ‌تر از خانواده‌ی رها است اما این دلیل موجهی برای کم کاری در شخصیت پردازی‌اشان نیست. در یک فیلم شاخص حتی شخصیت‌هایی که بسیار کم حضور دارند نیز باید از شخصیت پردازی قابل قبولی برخوردار باشند.  

فیلم سینمایی رها یک فیلم اجتماعی تلخ و بسیار دردناک است. دیدن این فیلم برای افراد زیر شانزده ساله توصیه نمی‌شود. فیلم رها زندگی روزمره‌ی یک خانواده‌ی فقیر را به نمایش می‌گذارد. خانواده‌ای که درتلاش برای مهیا کردن و ارتقا سطح زندگی به ناچار کم کم چهارچوب‌های اخلاقی را زیر پا  نهاده و به سوی تباهی می‌روند.