بهترین فیلم‌های سورئال که مرز میان رویا و واقعیت را محو می‌کنند

اگر شما هم از آن دسته افرادی هستید که عاشق جهان خیال و تجربه حس خواب دیدن در دل هنر هستید، احتمالا سینما برایتان ویژگی خاص دارد. درست است که موسیقی، ادبیات می‌توانند تجربه‌ای رویایی برای شیفتگان هنر بیافرینند، اما جادوی اصلی در سینما رخ می‌دهد. فیلم‌ها به دلیل ساختار نسبتا کوتاه و فشرده‌شان این توانایی را دارند که از ابتدا تا انتها بر یک حس واحد، مثلا فضایی سورئال یا رویایی، تمرکز کنند و مخاطب را غرق آن سازند. بهترین فیلم‌های سورئال دقیقا همان‌هایی هستند که این حس شگفت انگیز را به شکلی درخشان و منحصربه‌فرد ارایه می‌دهند. این آثار صرفا به دنبال عجیب بودن یا گمراه کردن بیننده نیستند؛ بلکه با روایتی هوشمندانه و فضاسازی خلاقانه، ذات سینما را به عنوان ابزاری برای تجربه یک رویای غیرواقعی آشکار می‌کنند. انتخاب تنها چند نمونه از میان این آثار دشوار است؛ اما فیلم‌هایی وجود دارند که هم شاهکار هنری‌اند و هم سرشار از کیفیت رویایی.

بنابراین، بهترین فیلم‌های خارجی سورئال لزوما عجیب‌ترین یا پیچیده‌ترین‌ها نیستند؛ بلکه همان‌هایی‌اند که میان زیبایی هنری و حس خواب‌گونه توازن شگفت‌انگیزی برقرار کرده‌اند. ما در این قسمت از محتوای مایکت قرار است ۸ تا از بهترین فیلم‌های سورئال معرفی کنیم که بدون شک با تماشای آن‌ها به جهان رویا‌ها سفر خواهید کرد پس تا انتها همراه ما باشید.

• بهترین انیمه‌های آرامش‌بخش که باید تماشا کنید

۸. پرسونا (Persona)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۱ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۸ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۶۶
• مدت زمان: ۸۳ دقیقه
• بازیگران اصلی: بیبی آندرشون، لیو اولمان
• کارگردان: اینگمار برگمان

دیوید لینچ بی‌تردید یکی از نام‌های بزرگ در خلق تصاویر رویایی و دنیای سورئال در سینما است؛ با این حال، او مخترع این سبک محسوب نمی‌شود. پیش از او نیز کارگردانانی بودند که مسیر را برای شکل‌گیری آن چه بعدها به عنوان فیلم‌های لینچی شناخته شد، هموار کردند. یکی از تاثیرگذارترین این چهره‌ها، اینگمار برگمان است؛ کارگردانی که شاهکارش پرسونا پس از گذشت سالیان دراز هنوز هم در فهرست بهترین فیلم‌های سورئال جایگاه ویژه‌ای دارد.

پرسونا داستان دو زن است که میانشان پیوندی مرموز و غیرعادی شکل می‌گیرد؛ پیوندی آن‌قدر عمیق که به تدریج مرزهای هویت و شخصیت آن‌ها محو می‌شود. پرسش اساسی اینجاست: آیا آن‌ها واقعا به یکدیگر شبیه می‌شوند یا موضوعی دیگر در پس این اتفاق نهفته است؟ برگمان پاسخ روشنی نمی‌دهد و همین ابهام جذاب، فیلم را به اثری باز برای تفسیر تبدیل می‌کند. این ابهام خسته‌کننده یا گیج‌کننده نیست، بلکه فضایی رویایی و شاعرانه ایجاد می‌کند که بیننده را به شدت مجذوب خود می‌سازد.

حتی اگر بخواهید بدون تمرکز بر پیام یا معنا، صرفا با جریان تصاویر و حس فیلم همراه شوید، پرسونا همچنان تجربه‌ای ارزشمند خواهد بود. این اثر نمونه‌ای درخشان از بهترین فیلم‌های سورئال است که نشان می‌دهد چگونه سینما می‌تواند مرز میان واقعیت و رویا را محو کند.

۷. آلیس (Alice)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۵ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۴ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۸۸
• مدت زمان: ۷۶ دقیقه
• بازیگران اصلی: کریستینا کوهوتووا
• کارگردان: یان شوانکمایر

هر اقتباسی از ماجراهای آلیس در سرزمین عجایب ذاتا باید عجیب و رویایی باشد؛ اما فیلم آلیس (۱۹۸۸) ساخته یان شوانکمایر تجربه‌ای فراتر از تصور ارایه می‌دهد. این اثر بیشتر با تکنیک انیمیشن استاپ‌موشن جان گرفته و تنها بازیگر زنده روی پرده، خود آلیس است. نکته جالب‌تر این که کریستینا کوهوتووا، بازیگر نقش آلیس، صداپیشگی تمامی شخصیت‌های دیگر را هم بر عهده دارد و همین موضوع لایه‌ای عجیب‌تر به فضای فیلم می‌افزاید.

آلیس فضایی تب‌آلود و گاه آزاردهنده دارد؛ تا جایی که دیدن آن برای بسیاری از کودکان می‌تواند تجربه‌ای ناخوشایند و حتی آسیب‌زا باشد. این همان ویژگی است که اثر را از اقتباس‌های مشابه جدا می‌کند. فضای کابوس‌گونه و تصاویر تکان‌دهنده فیلم باعث می‌شود تماشای آن حتی در بزرگسالی هم همچنان لرزاننده و تاثیرگذار باشد. این فیلم به‌راحتی می‌تواند در جمع بهترین فیلم‌های سورئال قرار گیرد، چرا که نه تنها روایت شناخته‌شده آلیس را دگرگون می‌کند؛ بلکه مرز میان خیال، ترس و زیبایی‌شناسی هنری را نیز محو می‌سازد. عجیب و غریب خواندن آن کم‌گویی است؛ آلیس تجربه‌ای است که تا مدت‌ها در ذهن بیننده باقی می‌ماند.

• بهترین‌ مینی سریال‌های فانتزی تمام دوران

۶. سه زن (3 Women)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۸۳ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۷ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۹۷
• مدت زمان: ۱۲۴ دقیقه
• بازیگران اصلی: شلی دووال، سیسی اسپیسک، جنیس رول
• کارگردان: رابرت آلتمن

بخش زیادی از آثار رابرت آلتمن به واقع‌گرایی و نمایش اصالت زندگی روزمره گرایش دارند؛ فیلم‌هایی با گروه بزرگی از شخصیت‌ها که گاهی مسیرشان با هم تلاقی می‌کند و گاهی نه. اما تمام کارهای او چنین رویکردی ندارند. یکی از نمونه‌های بارز آن فیلم سه زن است. اثری که تنها بر چند شخصیت متمرکز می‌شود و فضایی بسیار متفاوت نسبت به سایر آثار آلتمن دارد. این فیلم به جای روایت واقع‌گرایانه، حال‌وهوایی رویایی و سورئال خلق می‌کند که آن را در میان بهترین فیلم‌های سورئال جای می‌دهد.

سه زن شباهت‌های زیادی با فیلم پرسونای دارد و حتی می‌توان آن را مکملی برای آن دانست. با این حال، اثر آلتمن حس روان‌شناختی نگران‌کننده‌تری ایجاد می‌کند و به قلمرویی نزدیک به وحشت می‌رود، هرچند هرگز وارد آن به معنای سنتی نمی‌شود. فیلم پر از ابهام، اضطراب و لحظات وهم‌انگیز است که بیش از روایت عینی، تجربه‌ای حسی و ذهنی برای مخاطب می‌سازد. شاید جزییات داستان به مرور زمان از یاد برود؛ اما تاثیر و خاطره‌ای که تماشای فیلم سه زن بر ذهن بیننده باقی می‌گذارد، فراموش نشدنی است. این همان قدرتی است که باعث می‌شود فیلم در فهرست بهترین فیلم‌های سورئال بدرخشد و همچنان تماشاگران را شگفت‌زده کند.

۵. خاطرات (Memoria)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۶.۴ از ۱۰
• سال انتشار: ۲۰۲۱
• مدت زمان: ۱۳۶ دقیقه
• بازیگران اصلی: تیلدا سوینتن، ژان بالیبار، خوان پابلو اورگو
• کارگردان: اپیچاتپونگ ویراستاکول

اگر  آن دسته از افراد هستید که به دنبال آثار هیجان سریع و پر از صحنه‌های اکشن هستید، یادآوری احتمالا انتخاب مناسبی برای شما نیست. این فیلم یکی از کندترین آثار سال‌های اخیر است؛ اما همین ریتم آرام اگر با آن همراه شوید، به جای خسته‌کننده بودن تجربه‌ای عمیق و متفاوت رقم می‌زند. داستان فیلم درباره زنی است که در تلاش برای کشف منشا صدایی عجیب و پیوسته قرار دارد؛ جستجویی که نه تنها پاسخی قطعی به او نمی‌دهد؛ بلکه پرسش‌های تازه‌ای ایجاد می‌کند و مرز واقعیت و خیال را بیش از پیش محو می‌سازد.

در طول مدت زمان فیلم که گاهی طولانی‌تر به نظر می‌رسد؛ اما نه به شکلی منفی یادآوری فضایی آرام، پرابهام و مرموز خلق می‌کند. این اثر را می‌توان معمایی، روانشناختی، علمی‌تخیلی یا ترکیبی از همه این‌ها دانست. همین تعریف‌ناپذیری، بخشی از جذابیت فیلم است. تماشای این اثر چیزی فراتر از روایت داستانی ساده است؛ یادآوری با برانگیختن احساساتی دشوار و ناشناخته، تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد ارایه می‌دهد که به‌سختی قابل توصیف است. به همین دلیل می‌توان آن را در میان بهترین فیلم‌های سورئال جای داد؛ آثاری که نه فقط دیده بلکه با تمام وجود حس می‌شوند.

۴. محاکمه (The Trial)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۸۴ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۶ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۶۲
• مدت زمان: ۱۱۸ دقیقه
• بازیگران اصلی: آنتونی پرکینز، ژن مورو، رومی اشنایدر
• کارگردان: اورسن ولز

کارنامه‌ی اورسن ولز پر از فیلم‌های نیمه‌تمام و پروژه‌های رهاشده است؛ موضوعی که مرور آن را گاهی تلخ و غم‌انگیز می‌کند. با این حال، خوشبختانه محاکمه اثری است که دست‌نخورده باقی مانده و به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین فیلم‌های کارنامه‌ی او و یکی از بهترین فیلم‌های سورئال شناخته می‌شود. ولز در این اقتباس توانسته است جنون، اضطراب و سورئالیسم نهفته در رمان مشهور فرانتس کافکا را به شکلی خیره‌کننده به تصویر بکشد و تجربه‌ای سینمایی منحصر‌به‌فرد خلق کند.

داستان محاکمه درباره مردی است که ناگهان به جرم نامعلومی بازداشت می‌شود؛ جرمی که هیچ‌گاه برای او توضیح داده نمی‌شود. همین ناآگاهی و بی‌خبری، به‌تدریج او را در هم می‌شکند؛ زیرا نمی‌تواند برای دفاع از خود حتی نقطه‌ی شروعی پیدا کند. این سردرگمی و اضطراب، همان احساسی است که کافکا در متن رمان به مخاطب منتقل می‌کند و ولز نیز موفق می‌شود آن را با تصاویر و فضاسازی‌های سورئال به سینما بیاورد.

محاکمه اثری است که در طول اجرا، پیوسته حس بی‌قراری و ترس را در ذهن تماشاگر زنده نگه می‌دارد. همین قدرت در ایجاد تجربه‌ای روانی و وهم‌انگیز است که آن را شایسته‌ی قرار گرفتن در میان بهترین فیلم‌های سورئال تاریخ سینما می‌سازد.

• 10 فیلم فانتزی مدرن که باید ببینید

۳. پس از ساعت اداری (After Hours)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۹۰ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۶ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۸۵
• مدت زمان: ۹۷ دقیقه
• بازیگران اصلی: رزانا آرکت، ورنا بلوم، تامی چونگ
• کارگردان: مارتین اسکورسیزی

فیلم پس از ساعت اداری ساخته مارتین اسکورسیزی در ابتدا حال‌وهوای یک رویای عجیب را دارد؛ اما هرچه پیش می‌رود، فضای آن به قلمرو کابوس نزدیک‌تر می‌شود. با این حال، هرگز چنان تیره و ترسناک نمی‌شود که طنز نامتعارفش را کنار بگذارد. این ترکیب لحن، برای بسیاری فیلمی غیرعادی و در عین حال مسحورکننده ساخته است و اسکورسیزی بار دیگر نشان می‌دهد که فیلمسازی چندوجهی و جسور است که توانایی ساخت اثری را دارد که بعد‌ها به عنوان بهترین فیلم‌های سورئال شناخته شود.

داستان فیلم حول مردی می‌چرخد که شبی پرآشوب را تنها برای رسیدن به یک قرار ساده آغاز می‌کند؛ اما خیلی زود خود را در وضعیتی می‌یابد که زنده ماندن مهم‌ترین هدفش می‌شود. این روایت، حس و حال کافکایی را به یاد می‌آورد، با این تفاوت که بر خلاف اقتباس تاریک اورسن ولز از محاکمه، اینجا همه‌چیز به سمت کمدی سیاه پیش می‌رود کمدی‌ای که نه سبک و سرگرم‌کننده، بلکه عجیب، مضطرب‌کننده و در عین حال خنده‌دار است.

این اثر بدون تردید می‌تواند در میان بهترین فیلم‌های سورئال جای گیرد چرا که با ترکیبی از طنز، اضطراب و فضاهای کابوس‌وار تجربه‌ای منحصربه‌فرد خلق می‌کند. تماشای آن برای علاقه‌مندان به سینمای سورئال و کسانی که آثار برادران سفدی را دنبال می‌کنند، تجربه‌ای ارزشمند و الهام‌بخش خواهد بود.

۲. جاده مالهالند (Mulholland Drive)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۸۴ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۹ از ۱۰
• سال انتشار: ۲۰۰۱
• مدت زمان: ۱۴۷ دقیقه
• بازیگران اصلی: نائومی واتس، لورا هرینگ، جاستین ثرو
• کارگردان: دیوید لینچ

راستش را بخواهیم، بسیاری از رتبه‌بندی‌ بهترین فیلم‌های سورئال را می‌توان تنها با آثار دیوید لینچ پر کرد، چرا که فیلم‌شناسی او به‌طور بنیادین بر سورئالیسم و منطق رویا بنا شده است. با این حال، اگر قرار باشد یکی از رویایی‌ترین آثار او را انتخاب کنیم، بی‌شک جاده مالهالند شایسته این عنوان است. این فیلم داستان بازیگری جوان را روایت می‌کند که در مسیر رسیدن به موفقیت در هالیوود، با حقایقی تاریک و نگران‌کننده درباره صنعت سینما و در نهایت، درباره خود مواجه می‌شود.

این اثر به‌مراتب فراتر از یک روایت ساده است و هرچه پیش می‌رود، عجیب‌تر و پیچیده‌تر می‌شود. با وجود این، وقتی خطوط میان رویا و واقعیت را کنار هم قرار دهید، فیلم منطقی تازه پیدا می‌کند؛ منطقی که خاص دنیای لینچ است. این اثر نه‌تنها درباره رویا و هویت است؛ بلکه با فضاسازی وهم‌انگیز، بار عاطفی عمیق و زیبایی بصری شگفت‌انگیز خود، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی ارایه می‌دهد. همین ویژگی‌ها باعث شده‌اند جاده مالهالند به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سورئال قرن بیست‌ویکم شناخته شود؛ فیلمی که مرز میان خواب و بیداری را در هم می‌شکند و تماشاگر را در جهانی پر از استعاره شناور می‌سازد.

فیلم

جاده مالهالند

Mulholland Drive

تماشای فیلم جاده مالهالند

۱ . چشمان کاملا بسته (Eyes Wide Shut)

• امتیاز راتن تومیتوز: ۷۶ از ۱۰۰
• امتیاز IMDB فیلم: ۷.۵ از ۱۰
• سال انتشار: ۱۹۹۹
• مدت زمان: ۱۵۹ دقیقه
• بازیگران اصلی: تام کروز، نیکول کیدمن، سیدنی پولاک، ماری ریچاردسون
• کارگردان: استنلی کوبریک

استنلی کوبریک شاید بهترین شاهکارهایش را برای پایان کارنامه‌اش نگذاشته باشد؛ اما چشمان کاملا بسته بدون تردید یکی از بزرگ‌ترین و اسرارآمیزترین آثار او و همچنین یکی از بهترین فیلم‌های سورئال محسوب می‌شود. در نگاه اول ممکن است شبیه یک درام یا هیجان انگیز به نظر برسد؛ اما فیلم خیلی زود انتظارات تماشاگر را برهم می‌زند و در عوض وارد کاوشی عمیق و مبهم درباره روابط جنسی، قدرت، وسواس و ناامنی‌های انسانی می‌شود.

این اثر همچنین یکی از متفاوت‌ترین نقش‌آفرینی‌های تام کروز را به نمایش می‌گذارد. برخلاف بسیاری از شخصیت‌های قهرمان‌گونه‌ای که او پیش‌تر بازی کرده بود، در اینجا با فردی آسیب‌پذیر و درگیر با بحران شخصی است که در دل یک کابوس بیداری گرفتار شده است. این سفر روانی پر از اضطراب، فیلم را تا مرز وحشت روان‌شناختی می‌برد. چشمان کاملا بسته تجربه‌ای رویایی و در عین حال هولناک است؛ اثری که همواره برانگیزاننده و از نظر روانی ویرانگر باقی می‌ماند. همین ویژگی‌ها آن را در میان بهترین فیلم‌های سورئال جای می‌دهد؛ فیلمی که مرز میان واقعیت و کابوس را از بین می‌برد و به یکی از جسورانه‌ترین تجربه‌های سینمایی کوبریک تبدیل می‌شود.

بهترین فیلم‌های سورئال: نگاهی کلی به قلمرو فرا واقع گرایی

این آثار در واقع دروازه‌ای به جهانی هستند که در آن منطق روزمره جای خود را به منطق خواب‌ها، ناخودآگاه و خیال می‌دهد. بهترین فیلم‌های سورئال نه صرفا برای سرگرمی ساخته شده‌اند و نه همیشه به دنبال روایت‌های شفاف و سرراست‌اند؛ بلکه قصد دارند تجربه‌ای حسی، عاطفی و گاه روان‌شناختی بیافرینند که در ذهن تماشاگر ماندگار شود.

از جاده مالهالند با پیچیدگی‌های روانشناختی و منطق خواب‌گونه گرفته تا فیلم‌هایی مثل چشمان کاملا بسته با تصاویر گروتسک و عجیب، همگی نشان می‌دهند که سورئالیسم در سینما نه یک ژانر، بلکه شیوه‌ای منحصربه‌فرد از تجربه کردن است. این آثار به ما یادآوری می‌کنند که سینما فقط بازتاب واقعیت بیرونی نیست؛ بلکه می‌تواند بازتابی از ناخودآگاه، اضطراب‌ها و رویاهای پنهان نیز باشد.

آن چه بهترین فیلم‌های سورئال را ماندگار می‌کند، همین توانایی در برانگیختن احساساتی عمیق و گاه متناقض است؛ ترکیبی از شگفتی، ترس، لذت و گیجی. تماشای این آثار ما را به سفری می‌برد که کمتر رسانه‌ای قادر به خلق آن است؛ سفری به درون ذهن و خیال، جایی که منطق عادی فرو می‌ریزد و زیبایی در دل آشوب نمایان می‌شود. چنین تجربه‌ای است که سینمای سورئال را تا امروز مسحورکننده و جاودانه نگه داشته است.

منبع: COLLIDER