نقد فیلم ماشین کوبنده (The Smashing Machine)

«ماشین کوبنده» تنها نام مستعار یک مبارز نیست؛ استعاره‌ای از سازوکاری خشن و بی‌رحم است که مردان قدرتمند را به پیکره‌هایی فرسوده و ذهن‌هایی ویران بدل می‌کند. فیلم «ماشین کوبنده» (The Smashing Machine) از بنی سفدی، که بر اساس زندگی واقعی مارک کِر، مبارز مشهور هنرهای رزمی ترکیبی ساخته شده است، در همان نگاه نخست خود را از فیلم‌های زندگینامه ورزشی مرسوم جدا می‌کند. این فیلم داستان اوج گرفتن یک قهرمان نیست، بلکه مطالعه‌ای بر فرآیند کند و دردناک فروپاشی اوست؛ روایتی که از سطح مسابقه‌ها عبور می‌کند و به اعماق زندگی شخصی مردی می‌رسد که می‌کوشد زیر بار اعتیاد، خشونت، فشار مالی و رابطه‌ای دشوار، هویت خود را حفظ کند. سفدی در این اثر بار دیگر نشان می‌دهد که تماشای سقوط، گاهی صادقانه‌تر و انسانی‌تر از تماشای پیروزی است.

از همان ابتدا مشخص است که این فیلم بیش از هر چیز در تلاش است حقیقت را بازنمایی کند؛ نه حقیقت یک ورزش حرفه‌ای، بلکه حقیقتی که در لایه‌های پنهان روان یک انسان گرفتار می‌شود. بنی سفدی با بهره‌گیری از فرمت‌های تصویری گوناگون، از ۱۶ میلی‌متری گرفته تا ویدئوهای خانگی، جهانی می‌سازد که بیننده را در فاصله‌ای نزدیک و آزاردهنده با شخصیت قرار می‌دهد. تماشاگر درگیر اضطراب، خشم خاموش و تک‌افتادگی مارک کر می‌شود؛ احساسی که مرز میان بدن، ذهن و زندگی روزمره را محو می‌کند. فیلم به جای آنکه انرژی خود را صرف مسابقه‌ها کند، آن لحظاتی را انتخاب می‌کند که قهرمان بیرون از رینگ، در بی‌دفاع‌ترین و شکننده‌ترین حالت خود است.

• 15 فیلم ورزشی جذاب و الهام‌‎بخش که باید ببینید

جایگاه فیلم در کارنامه بنی سفدی

بنی سفدی پس از سال‌ها همکاری با برادرش، با «ماشین کوبنده» فرصتی پیدا می‌کند تا به عنوان فیلمسازی مستقل دیده شود و جهان سینمایی خاص خود را بازتعریف کند. از همان نماهای ابتدایی می‌توان فهمید که دغدغه‌های او تغییری نکرده‌اند: انسان‌هایی گرفتار، شرایط اجتماعی فرساینده، اضطرابی که لحظه‌ای آرام نمی‌گیرد. اما تفاوت مهم اینجاست که سفدی این بار این جهان آشفته را به دل گونه زندگینامه ورزشی منتقل کرده؛ گونه‌ سینمایی که کمتر با این میزان از بی‌پرده‌گویی و خشونت روان‌شناختی سر و کار دارد. او نشان می‌دهد که می‌تواند بدون تکیه بر همکاری مشترک پیشین، همان تنش عصبی و روایت‌گری بی‌قرار را در قالبی تازه بازتولید کند.

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این فیلم، انتخاب‌های فرمی سفدی است؛ انتخاب‌هایی که نه‌تنها به واقع‌نمایی اثر کمک می‌کنند، بلکه امضای مشخص او را نیز با خود دارند. جسارت در استفاده از فرمت‌های تصویری مختلف، بازی با بافت تصویر و نزدیک شدن به حس مستندهای دهه نودی، همه نشان می‌دهند که سفدی قصد دارد زبان تازه‌ای برای روایت در فیلم‌های ورزشی بیابد. او در عین وفاداری به سابقه هنری خود، از حرکت در مسیرهای تجربه‌گرایانه نیز نمی‌ترسد. نتیجه فیلمی است که نه فقط در روایت، بلکه در فرم نیز از کلیشه‌های سینمای ورزشی فاصله می‌گیرد.

«ماشین کوبنده» نشان‌دهنده مرحله‌ای تازه در تکامل هنری بنی سفدی است؛ مرحله‌ای که در آن او مسیر مستقل خود را تثبیت می‌کند. این فیلم تأکید می‌کند که سفدی قادر است بدون نیاز به همکاری با برادر خود، همچنان جهان‌های تیره، انسان‌های آسیب‌خورده و موقعیت‌های تنش‌زا را بسازد. اگر «اوقات خوش» (Good Time) و «جواهرات تراش‌نخورده» (Uncut Gems) روایت‌های پرسرعت از فروپاشی‌های ناگهانی بودند، این فیلم فروپاشی را آرام‌تر، طولانی‌تر و انسانی‌تر به تصویر می‌کشد.

«ماشین کوبنده» نشان می‌دهد چگونه بازنمایی «مردِ شکست‌ناپذیر» باعث می‌شود ورزشکاران ضعف‌های خود را پنهان کنند و آسیب‌های روانی آنان نادیده گرفته شود. مارک کر نه‌تنها با رقبایش در رینگ، بلکه با توقعات اجتماعی، فشار رسانه‌ای و باور اشتباه «مردِ نترس» می‌جنگد.

دواین جانسون و آغاز مرحله بازیگری جدی

دواین جانسون سال‌هاست که به‌عنوان ستاره‌ای اکشن‌محور شناخته می‌شود؛ چهره‌ای که به واسطه بدن قدرتمند و شخصیت‌های قهرمانانه‌اش به نمادی از نیروی فیزیکی بدل شده است. اما «ماشین کوبنده» نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای اوست، چراکه نخستین بار او را در نقشی می‌بینیم که علاوه بر توان جسمانی، نیازمند نمایش ضعف، درماندگی و بحران درونی است. جانسون در نقش مارک کر چهره‌ای آسیب‌پذیر از مردانگی را به تصویر می‌کشد؛ مردی که تلاش می‌کند پشت انبوه عضلاتش، اضطراب و فشار روانی را پنهان کند اما سرانجام شکست می‌خورد. این تغییر نقش، نه‌تنها برای مخاطب، بلکه برای تحلیلگران سینما نیز اهمیت دارد: آیا این فیلم آغاز دوره‌ای تازه در مسیر بازیگری اوست؟

قدرت بازی جانسون در این فیلم در همین تضاد میان ظاهر و درون خلاصه می‌شود. او نقشی را بر عهده گرفته که ایجاب می‌کند هم‌زمان قدرتمند و خردشده باشد؛ کسی که هم‌زمان می‌تواند حریفش را در چند ثانیه شکست دهد و کسی که در برابر آسیب‌های روانی و فشارهای زندگی زانو می‌زند. این نقش فرصت کم‌نظیری است برای جانسون تا از محدوده بازی‌های «قهرمانانه  فانتزی» خارج شود و در قلمرو درام‌های واقع‌گرایانه قدم بگذارد. سفدی نیز با هدایت او تلاش کرده است جسورانه‌ترین و انسانی‌ترین بازی ممکن را از او بگیرد؛ نتیجه، تصویری از جانسون است که تا پیش از این در هیچ اثر دیگری دیده نشده بود.

• از دواین جانسون تا دیو باتیستا؛ کشتی‌گیرانی که ستاره‌ی سینما شدند

نوآوری در زندگینامه‌های ورزشی

در طول تاریخ سینما، زندگینامه‌های ورزشی عمدتاً بر محور «پیروزی پس از رنج» شکل گرفته‌اند؛ قهرمانی که در برابر مشکلات می‌ایستد و سرانجام برتری‌اش را اثبات می‌کند. اما بنی سفدی در «ماشین کوبنده» این ساختار را به‌طور کامل وارونه می‌کند. او به‌جای ساختن فیلمی انگیزشی، روایتی از شکست‌های روانی، فروپاشی تدریجی و از هم‌پاشیدن روابط انسانی می‌سازد. در این فیلم مسابقه‌ها تنها لحظاتی کوتاهند؛ انرژی اصلی اثر در آن صحنه‌هایی است که قهرمان بیرون از رینگ، درگیر جنگی بسیار سخت‌تر از مبارزه رسمی است. این تغییر زاویه دید، فیلم را به یکی از نوآورانه‌ترین زندگینامه‌های ورزشی سال‌های اخیر بدل کرده است.

سفدی به‌جای تکیه بر لحظات قهرمانانه، به خشونت درونی این گونه سینمایی نزدیک می‌شود: خشونتی که نه از ضربات فیزیکی، بلکه از زخم‌های عاطفی، فشارهای اجتماعی و اعتیاد می‌آید. در سینمای ورزشی معمولاً بدن ورزشکار نمادی از اراده و قدرت است، اما در این فیلم بدن مارک کر تبدیل به زندان او می‌شود؛ جایی که درد، فرسودگی و فشار پنهان می‌شود. پیام فیلم روشن است: مبارزه فقط درون رینگ نیست، بلکه در ذهن و زندگی روزمره نیز ادامه دارد. این رویکرد، ژانر ورزشی را از الگوهای تکراری جدا می‌کند و آن را به قلمرو تراژدی روان‌شناختی می‌کشاند.

فیلم

ماشین کوبنده

The Smashing Machine

تماشای فیلم ماشین کوبنده

بازسازی زمانه و جهان ذهنی شخصیت

فرم در این فیلم صرفاً نقش تزئینی ندارد؛ بلکه بخشی از معنای اثر است. سافدی با استفاده از نگاتیو ۱۶ میلی‌متر، ۷۰ میلی‌متر و تصاویر ویدیویی خانگی، فضایی می‌سازد که هم واقعیت تاریخی دهه نودی را بازآفرینی می‌کند و هم جهان ذهنی آشفته شخصیت را. این چندپارگی تصویری، دقیقاً همان چندپارگی درونی مارک کر است: مردی که زندگی‌اش میان رینگ، رابطه شخصی، اعتیاد و ناتوانی در یافتن ثبات در نوسان است. بافت خشن تصویر و نزدیکی دوربین به صورت و بدن شخصیت، واقعیتی ناراحت‌کننده را پیش چشم تماشاگر قرار می‌دهد؛ واقعیتی که از فاصله نزدیک، دردناک‌تر و ملموس‌تر می‌شود.

یکی از مهم‌ترین تکنیک‌های فرمی فیلم، استفاده مداوم از نماهای بسته و حرکت دوربین ناآرام است؛ نماهایی که گویی مخاطب را به درون پوست شخصیت اصلی پرتاب می‌کند. این نزدیکی بیش از آنکه لحنی مستندگونه ایجاد کند، حس محاصره و بی‌پناهی را القا می‌کند؛ حس اینکه جهان اطراف روی سر مارک کر فرو می‌ریزد و دوربین همان فشاری را بر تماشاگر وارد می‌کند که زندگی بر شخصیت وارد کرده است.

از سوی دیگر، استفاده از تصاویر خانگی و فیلم‌برداری با فرمت‌های مختلف، نوعی گذر زمان و تغییر روحیات شخصیت را تداعی می‌کند. گویی زندگی مارک کر در هر دوره با نوع خاصی از تصویر ثبت شده و این چندپارگی نه‌فقط فرمی، بلکه روایی است. سفدی با این شگرد، هم به اصالت تاریخی روایت احترام می‌گذارد و هم اجازه می‌دهد تماشاگر از طریق حس و بافت تصویر، زمانه شخصیت را لمس کند. این لایه فرمی فیلم را از آثار زندگینامه‌‌ای مشابه جدا می‌کند و آن را به یک تجربه بصری و غیرمتعارف بدل می‌سازد.

• 10 فیلم ورزشی ترسناک که قلبتان را به تپش می‌اندازد

اهمیت فرهنگی و جامعه‌شناختی

فیلم نه‌فقط روایت زندگی فردی مارک کر، بلکه بازنمایی دوره‌ای خاص از تکامل ورزش هنرهای رزمی ترکیبی یا MMA است؛ دوره‌ای که این ورزش به شکل امروزی قانونمند و ساختاریافته نبود. «ماشین کوبنده» با دقت نشان می‌دهد که چگونه این ورزش که بعدها به یکی از پرطرفدارترین ورزش‌های رزمی دنیا بدل شد، در دهه نود چیزی میان رقابت خیابانی و مبارزه حرفه‌ای بود. خشونت در آن دوران کمتر مهار می‌شد و فشار روانی بر مبارزان شدیدتر بود. این فیلم تصویری از آن دوران را ثبت می‌کند که در روایت‌های رسمی کمتر دیده می‌شود؛ تصویری خام، ناهنجار و صادقانه از مردانی که در میانه جهانی بی‌قاعده، زندگی خود را به خطر می‌انداختند.

سفدی در لایه‌ای عمیق‌تر، این ورزش را به ساختارهای اجتماعی و اقتصادی پیوند می‌زند؛ ساختارهایی که بر مبارزان فشار وارد می‌کنند و آنان را وادار می‌سازند برای زنده ماندن، آسیب بیشتری به بدن خود وارد کنند. در فیلم می‌بینیم که مارک کر ناچار است میان تأمین مالی، حفظ رابطه، کنترل اعتیاد و ادامه حرفه خطرناک خود تعادل برقرار کند؛ تعادلی که هر لحظه ممکن است فرو بپاشد. از این جهت فیلم، واکاوی خشونت ساختاری است که پشت ظاهر قهرمانانه ورزش پنهان شده و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

«ماشین کوبنده» نشان می‌دهد چگونه بازنمایی «مردِ شکست‌ناپذیر» باعث می‌شود ورزشکاران ضعف‌های خود را پنهان کنند و آسیب‌های روانی آنان نادیده گرفته شود. مارک کر نه‌تنها با رقبایش در رینگ، بلکه با توقعات اجتماعی، فشار رسانه‌ای و باور اشتباه «مردِ نترس» می‌جنگد. فیلم از این جهت، مطالعه‌ای جامعه‌شناختی درباره فشارهایی است که مردان را به سمت فروپاشی سوق می‌دهد، بی‌آنکه کسی این سقوط را جدی بگیرد.

«ماشین کوبنده» فیلمی است درباره انسان، درباره شکنندگی مردان قدرتمند، درباره فشارهای ساختاری و روانی که پشت ظاهر پرشکوه ورزش حرفه‌ای پنهان شده است. بنی سفدی با انتخاب این سوژه و روایت خاص آن، نشان می‌دهد که سینمای ورزشی می‌تواند نه مبلغ قهرمانی، بلکه کاشف شکست و فروپاشی باشد. دواین جانسون نیز در یکی از متفاوت‌ترین نقش‌های زندگی‌اش تصویری پیچیده از مردی را به نمایش می‌گذارد که هم قوی‌ترین بدن و هم شکننده‌ترین ذهن را دارد.

• معرفی و نقد فیلم کد 3؛ تو قهرمانی رفیق!

نقاط قوت:

• بازی فوق‌العاده دواین جانسون
• بازسازی خوب دوران ابتدایی MMA
• ترکیب سینمای مستقل با عناصر سرگرمی سینمای بدنه

نقاط ضعف:

• تمرکز بیش از حد بر بحران‌های شخصی
• پرداخت محدود شخصیت‌های فرعی
• افت ریتم در میانه فیلم
• وابستگی شدید بر سبک مستندنما

امتیاز: ۷ از ۱۰