بهترین آثار دیوید لینچ که نباید از دست بدهید

تصور کنید، غوطه‌ور شدن در دنیایی غریب و شگفت‌انگیز، جایی که منطق عادی رنگ می‌بازد و جای خود را به منطقی دیگر می‌دهد: رویا. دیوید لینچ استاد بی‌چون و چرای خلق چنین دنیاهایی، در طول حیات هنریِ خود بارها ما را به سفری در ژرفای ناخودآگاه خود و چه بسا ناخودآگاه جمعی دعوت کرده است. اما جادوی لینچ تنها در به تصویر کشیدن رویاها و کابوس‌ها خلاصه نمی‌شود. او در کنار این‌ها، یکی از تیزبین‌ترین ناظران جامعه‌ی معاصر آمریکا نیز بود – تا همین پنج‌شنبه‌ی گذشته – . فیلم‌ها و سریال‌هایِ او آینه‌ای هستند در برابر خشونت و لطافت پنهان در لایه‌های مختلف زندگی، از شهرهای بزرگ گرفته تا حومه‌های ساکت، از کودکان تا بزرگسالان و از ثروتمندان تا فقرا.

درک عمیق آثار لینچ تنها با شنیدن توصیفات دیگران و خواندن نقدها حاصل نمی‌شود، بلکه باید در دنیای منحصربه‌فردِ او غرق شد و آن را با تمام وجود احساس کرد. فیلم‌شناسی او، همراه با شاهکار بی‌بدیل‌اش «توئین پیکس»، همواره واکنش‌های شدید و متفاوتی را برانگیخته است. هر کدام از آثار استاد سینمای سوررئال، دیوید لینچ، گویی قطعاتی از یک پازل بزرگ هستند که هریک معنایی جداگانه دارند، اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، تصویری بزرگ‌تر و پیچیده‌تر را شکل می‌دهند. این تصویر بزرگ همان دنیای منحصربه‌فرد دیوید لینچ است که با مفاهیم محوری، تصاویر نمادین و ساختار روایی غیرمتعارف خود شناخته می‌شود.

مطلب امروز مایکت نه یک رتبه‌بندی ساده، بلکه سفریست به دنیای خیال و رویا از دریچه‌ی نگاه دیوید لینچ فقید. او زمانی در اوج هنر خود قرار داشت که ما را به سفری درون ذهنِ خویش می‌برد و زمانی به کمال می‌رسید که فضایی برای پیوند ناخودآگاه ما با ناخودآگاه خود می‌آفرید. در ادامه، به بررسی 12 اثر ماندگار این کارگردان بزرگ خواهیم پرداخت و دلایل ماندگاری آن‌ها را واکاوی خواهیم کرد. آماده‌ی گم شدن در دنیای شگفت‌انگیز و گاه هراس‌آور لینچ هستید؟

• بیشتر بخوانید: دیوید لینچ ؛ سینمای پاد آرمانشهری و مدرنیسم

12. تلماسه (Dune) 

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: کایل مک‌لاکلن، فرانچسکا آنیس، یورگن پروشنو، شان یانگ، استینگ، ماکس فون سیدو، ویرجینیا مادسن
• تاریخ اکران: 1984 
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 44 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 6.3 از 10

«تلماسه» پروژه‌ای که به شکلی بحث‌برانگیز موجب روی‌گردانی لینچ از نظام استودیویی هالیوود شد، نقطه‌ی عطفی به یاد ماندنی در کارنامه‌ی حرفه‌ایِ او محسوب می‌شود؛ لحظه‌ای که او متعهد شد دیگر هرگز خود را تسلیم خواسته‌های بیرونی نکند. با این حال، حتی با وجود شهرت این فیلم به عنوان یک پروژه‌ی شکست‌ خورده، هم برای کارگردان و هم برای استودیو، «تلماسه» همچنان به عنوان یک اثر حماسی علمی- تخیلی منحصربه‌فرد شناخته می‌شود که تصویر ارائه‌ شده توسط فرانک هربرت از جنگ یک امپراتوری میان‌ستاره‌ای بر سر ماده‌ای مخدر و توهم‌زا را بار دیگر با جلوه‌ای غریب و نو ارائه می‌دهد.

فیلم

تل ماسه

Dune

تماشای فیلم تلماسه

11. از ته دل وحشی (Wild at Heart)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: نیکلاس کیج، لورا درن، ویلم دفو، جی.ای. فریمن، کریسپین گلاور، دایان لاد، کالوین لاکهارت، ایزابلا روسلینی
• تاریخ اکران: 1990
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 67 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.2 از 10

«از ته دل وحشی» یک عاشقانه‌ی افسانه‌ای پرهیاهوست که داستان آن در گستره‌ی وسیع جنوب آمریکا رخ می‌دهد. فیلمی عصیان‌گر که داستان دو عاشق بی‌پروا و یاغی (نیکلاس کیج و لورا درن) را دنبال می‌کند که در تلاش برای فرار از خشونتی که احاطه‌شان کرده است به دل جاده می‌زنند. «از ته دل وحشی» عرصه‌ی تقابل شدید عناصر واقعی و سوررئال است و همین ویژگی باعث شده تا گزنده‌تر از دیگر آثار لینچ باشد. همچنین نوعی ظرافت خشن، – یا بهتر بگوییم، زشتی عمدی – در این فیلم وجود دارد که تنها کارکرد آن تاکید بیشتر بر احساس یاسی است که قهرمانان داستان از آن می‌گریزند. اما حتی با وجود این زمختی‌ها، «از ته دل وحشی» هنوز هم به عنوان رها ترین فیلم لینچ می‌درخشد، همچون فریادی از اعماق وجود که نه از سر جنون، بلکه در ستیز با آن طنین‌انداز می‌شود.

10. مرد فیل‌نما (The Elephant Man)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: آنتونی هاپکینز، جان هرت، آن بنکرافت، جان گیلگد، وندی هیلر، فردی جونز، مایکل الفیک، هانا گوردون
• تاریخ اکران: 1980 
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 93 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 8.2 از 10

تماشای دغدغه‌های همیشگی دیوید لینچ که این بار در یک درام تاریخی متعارف به کار گرفته شده‌اند، شگفت‌انگیز است. لینچ نخستین تجربه‌ی فیلمسازی استودیویی خود را با این درام جذاب که با الهام از زندگی جوزف مریک (جان در فیلم) – مردی از عصر ویکتوریا که با ناهنجاری‌های شدید جسمی می‌زیست و از یک نمایش موجودات عجیب‌الخلقه به جایگاهی ویژه در میان طبقه‌ی اشراف دست یافت – تجربه کرد. «مرد فیل‌نما» با بازی حیرت‌انگیز جان هرت در نقش مریک، کاوشی تاثیرگذار در باب مضمونی است که لینچ بارها و بارها به آن باز خواهد گشت: مرز باریک میان بی‌رحمی وحشتناک بشر و همدلی عمیق آ‌ن‌ها.

فیلم

مرد فیل‌نما

The Elephant Man

تماشای فیلم مرد فیل‌نما

9. کله‌پاک‌کن (Eraserhead)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: جک نانس، شارلوت استوارت، آلن جوزف، جین بیتس، جودیت آنا رابرتز، جین بارت، لورل نیر
• تاریخ اکران: 1977
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 90 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.4 از 10

اگرچه تمام آثار لینچ در تاریکی شب جلوه‌ای خاص می‌یابند، اما «کله‌پاک‌کن» گویی از همان ابتدا برایِ تاریکی خلق شده است. نخستین فیلم بلند این کارگردان فوق‌العاده‌ی سینما، روایتگر داستان مردی است که درمی‌یابد صاحب فرزندی ناقص‌الخلقه با وضعیت پزشکی نامشخص – یا وضعیتی غیرقابل توضیح – شده است. این اثر به مثابه‌ی مقدمه‌ای فشرده و پریشان‌ کننده برای آشنایی با ابزارهای سمعی و بصری منحصربه‌فرد لینچ عمل می‌کند که او در ادامه‌ی مسیر هنری خود بارها از آن‌ها بهره می‌گیرد. تمامِ مولفه‌های آشنای سینمای دیوید لینچ در اینجا حاضرند: شیفتگی ترسناک نسبت به فروپاشیِ صنعتی؛ تصاویری از زندگی معمولی در حومه‌ی شهر که گویی از درون آینه‌های کج و معوج بازتاب می‌شوند و بخار و الکتریسیته به عنوان مجراهایی میان جهان آشنا و دنیای ناشناخته. «کله‌پاک‌کن» یک کابوسِ تمام عیار در ژانر وحشت جسمی و یک اثرِ کلاسیک در قلمروِ فیلم‌هایی است که در نیمه‌های شب باید به تماشای آن‌ها نشست.

8. داستان استریت (The Straight Story)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: ریچارد فارنزورث، سیسی اسپیسک، هری دین استنتون، جین گالووی هیتز، جان فارلی
• تاریخ اکران: 1999 
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 95 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 8.0 از 10

کمی غافلگیر کننده است اما عجیب‌ترین فیلم کارگردانی که نامش یادآور برترین آثار سوررئال سینماست، شاید طبیعی‌ترینش باشد. «داستان استریت» یک درام زندگی‌نامه‌ای لطیف و بی‌تکلف درباره‌ی آلوین استریت است، مردی که در سال 1994 مسافت 240 مایلی میان آیووا تا ویسکانسین را با ماشین چمن‌زنی‌اش طی کرد تا برادر بیمار خود را ملاقات کند. یک فیلم حال خوب‌کن که گواهی بر رویکرد عمیقا انسانی لینچ به قصه‌گویی است. «داستان استریت» که بر اساس فیلمنامه‌ای از جان روچ و همکار همیشگی‌ لینچ یعنی مری سویینی ساخته شده، به خوبی نشان می‌دهد که علاقه‌ی وافر لینچ به کشف تاریکی پنهان در پس زیبایی‌های ظاهری جامعه‌ی آمریکا، ریشه در عشقی عمیق به اصالت و نجابتی دارد که در خطر نابود شدن است.

7. امپراتوری درون (Inland Empire)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: لورا درن، جرمی آیرونز، نائومی واتس، هری دین استنتون، جاستین ثرو، پیتر جی. لوکاس، کارولینا گروشکا
• تاریخ اکران: 2006 
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 72 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 6.9 از 10

آخرین ساخته‌‌ی بلند سینمایی دیوید لینچ «امپراتوری درون»، هم آشناست و هم کمی تا قسمتی نامانوس و غریبه؛ بیانی دوباره از شیفتگی‌های چندین و چند ساله‌ی او – ژانر دلهره‌آور روان‌شناختی و سوررئالیسم – و در عین حال لایه‌ای جدید از رمز و راز که کسانی را که به دنبال تفسیری قطعی از آثار او هستند سردرگم می‌کند. این فیلم چندین داستان مبهم را در هم می‌آمیزد و بیشتر از اینکه داستان در اولویت باشد به دنبال خلق یک حال و هوای خاص است. دو داستانِ عامیانه وجود دارد، یک بازیگر زن (با حضور مجدد لورا درن) در میانه‌ی یک پروژه‌ی شوم و نفرین‌ شده، گروه‌هایی از کارنی‌ها و روسپی‌ها و یک هیپنوتیزور اسرارآمیز که گویی سایه‌به‌سایه آن‌ها را تعقیب می‌کند، همگی در چرخه‌های تکرار شونده و پژواک‌هایی هراس‌آور به یکدیگر پیوند می‌خورند و بازگو می‌شوند. شاید این اثر غیرقابل فهم‌ترین فیلم لینچ در میان تمام آثار او باشد اما در عین حال تجربی‌ترین و در نهایت هراس‌آورترین آن‌ها نیز هست، کابوسی با کیفیتِ تصویریِ پایین که تماشاگر را به تماشایِ مجدد فرا می‌خواند. البته اگر در همان مرتبه‌ی اول در هزارتوی آن گم نشود.

6. بزرگراه گمشده (Lost Highway)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: بیل پولمن، پاتریشا آرکت، بالتازار گتی، رابرت بلیک، ناتاشا گرکسون واگنر، ریچارد پرایر، گری بیوسی
• تاریخ اکران: 1997
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 68 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.6 از 10

ساکسیفونیستی به نام فرد مدیسون (بیل پولمن) پس از کشف فیلمی هراس‌آور که از او و همسرش در داخل خانه‌شان ثبت شده، ناخواسته به درون دنیای زیرزمینی لس‌آنجلس کشیده می‌شود. از اینجا به بعد اما، دیوید لینچ عامدانه در برابر قراردادها و کلیشه‌ها مقاومت می‌کند و در عوض تصویری زنده از هم‌زادها و جاده‌هایی که به ناکجا می‌روند خلق می‌کند. روایتی پر پیچ و خم که در آن فِرِد به شکلی غیرقابل توضیح با مرد جوانی به نام پیت دیتون (بالتازار گتی) جایگزین می‌شود و به نظر می‌رسد دو زن با چهره‌ای یکسان (پاتریشیا آرکت) سرنوشت آن‌ها را به هم پیوند می‌دهند. آثار لینچ غالبا با اصطلاحاتی چون پیچیده و رویاگونه توصیف می‌شوند، اما در «بزرگراه گمشده» او وجه‌ جذاب و فریبنده‌ی دیگری از خود را نیز به نمایش می‌گذارد که نتیجه‌ی آن یک تریلر ماورا الطبیعی شیک، با پایانی باز است که با گذشت زمان ارزش آن بیشتر آشکار می‌گردد. تا جایی که امروزه در بالاترین رتبه‌های لیست برترین آثار سوررئال سینما قرار گرفته است.

• بیشتر بخوانید: بهترین فیلم‌های قرن بیست و یکم از سال 2000 تا 2024

5. مخمل آبی (Blue Velvet)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: کایل مک‌لاکلن، ایزابلا روسلینی، دنیس هاپر، لورا درن، هوپ لانگ، دین استاکول، جرج دایکرسون
• تاریخ اکران: 1986
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 93 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.7 از 10

لینچ پس از تجربه‌ی ناموفق «تلماسه» و ناکامی هنری و تجاری این فیلم، با «مخمل آبی» بازگشتی شکوهمندانه را تجربه کرد، فیلمی که به مثابه‌ی مانیفست هنری او در ادامه‌ی زندگی و فعالیت سینمایی‌اش عمل می‌کند. این فیلم تماشایی به عنوان نمونه‌ای کامل از یک فیلم دیوید لینچی، داستان دانشجویی جوان به نام جفری بومانت (کایل مک‌لاکلن)، را دنبال می‌کند که پس از بازگشت به زادگاهش، حومه‌ی بی‌نقص و مُنَزّه‌ِ کارولینای شمالی، یک گوش بریده شده را روی زمین پیدا می‌کند و این اتفاق او را به مسیری پر مخاطره می‌کشاند؛ به سمت دوروتی والنس (ایزابلا روسلینی)، خواننده‌ی یک کلوپ شبانه که جفری شیفته‌ی او می‌شود؛ به سوی فرانک بوث (دنیس هاپر)، گانگستری که دوروتی را تحتِ سلطه‌یِ خود دارد و به سوی خشونت جسمی هولناکی که زادگاه حومه‌ای و ظاهرا آرام بومانت را از یک پس‌زمینه‌ی دلپذیر به مامن کابوس‌ها تبدیل می‌کند. «مخمل آبی» موجب تحولی اساسی در سینمای آمریکا شد و زخمی فراموش‌ نشدنی بر روی رویای آمریکایی به یادگار گذاشت.

4. توئین پیکس: با من بر آتش برو (Twin Peaks: Fire Walk with Me)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: شریل لی، ری وایز، دینا اشبروک، فیبی آگوستین، دیوید بویی، پاملا گیدلی، دیوید لینچ، جیمز مارشال
• تاریخ اکران: 1992 
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 63 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.3 از 10

حتی اگر دیوید لینچ هم نقشی در شکل‌گیری «توئین پیکس» نداشت، این سریال باز هم مقلدان بسیاری پیدا می‌کرد. مشارکتِ او در خلق «توئین پیکس»، یافتن هنرمندانی را که به نوعی وامدار او نباشند، غیرممکن ساخته است. قلم‌فرسایی‌هایِ بسیاری در باب اینکه چگونه لینچ و مارک فراست با ساخته‌ی خود تلویزیون را برای همیشه دگرگون کردند صورت گرفته است، اینکه چگونه معمایِ قتل لورا پالمر به ابزاری برای کاوش در یک شهر خواب‌زده و پر رمز و راز تبدیل شد که در حاشیه‌ی آن نیروهای ماورا الطبیعی کمین کرده‌اند. «توئین پیکس» پروژه‌ای چنان عظیم است که نمی‌توان ساخت آن را تنها به یک فرد – یا حتی دو نفر – منسوب کرد. با این همه، این سریال گواه روشنی بر پافشاری مستمر دیوید لینچ بر حفظ رازآلودگی و مقاومت او در برابر ارائه‌ی توضیحات صریح در سراسر مسیر حرفه‌ای‌اش است. اصلا به واسطه‌یِ همین رازآلودگی و افسانه‌های نامتعارف و غیرقابلِ توضیحِ سریال بود که بسیاری مجال یافتند تا در دنیای «توئین پیکس» نقش‌آفرینی کنند و مخاطبان نیز چنان مجذوب جهان داستانی آن شدند که پس از 25 سال، همه را دوباره به سوی خود کشاند.

• بیشتر بخوانید: 13 سریال درام که از ابتدا تا انتها بی‌نقص هستند

2. جاده‌ی مالهالند (Mulholland Drive)

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: نائومی واتس، لورا هرینگ، جاستین ثرو، آن میلر، رابرت فورستر، برنت بروسکو، اسکات کوفی
• تاریخ اکران: 2001
• امتیاز راتن تومیتوز به فیلم: 83 از 100
• امتیاز IMDb به فیلم: 7.9 از 10

«جاده‌ی مالهالند» که به طور گسترده به عنوان بهترین فیلم دیوید لینچ و یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینما شناخته می‌شود، از معدود فیلم‌هایی است که تا مدت‌ها ذهن مخاطب را به خود مشغول می‌کند. این فیلم یک عاشقانه‌ی نئو-نوآر است که پیوسته میان دو تصویر متضاد از هالیوود، یکی به عنوانِ محیطی فاسد و دیگری محل سواستفاده و کارخانه‌یِ رویاسازی، به طرز رعب‌آوری واقعی در نوسان است. ماجراهای فیلم در درجه‌ی اول بر روی زندگی زنی به نام بتی المز (نائومی واتس) متمرکز است، بازیگری جوان که با زنی مبتلا به فراموشی به نام ریتا (لورا هرینگ) یک رابطه‌ی دوستی عمیق برقرار می‌کند. «جاده‌ی مالهالند» با حرکت بین دنیای کثیف جلسات انتخاب بازیگر – تست‌هایِ بازیگری – و گانگسترها، یک کلوبِ شبانه متعلق به دنیایی دیگر و رازِ هویتِ ریتا، در هر بار تماشا معنایی نو می‌یابد و مخاطب را با امکان وجودِ انسجام در روایت وسوسه می‌کند و در عین حال این پرسش را مطرح می‌سازد که چرا اصلا باید در پیِ چنین انسجامی بود.

فیلم

جاده مالهالند

Mulholland Drive

تماشای فیلم جاده‌ی مالهالند

1. توئین پیکس: بازگشت (Twin Peaks: The Return) – سریال

• کارگردان: دیوید لینچ
• بازیگران: کایل مک‌لاکلن، مدچن امیک، دینا اشبروک، رابرت نپر، کیمی رابرتسون، هری دین استنتون، جیمز بلوشی، اشلی جاد، لورا درن، دیوید لینچ، نائومی واتس، آماندا سایفرید، رابرت فورستر
• تاریخ انتشار: 2017
• امتیاز راتن تومیتوز به سریال: 94 از 100
• امتیاز IMDb به سریال: 8.5 از 10

همه‌چیز درباره‌ی بازآفرینی سریال «توئین پیکس» که توسط لینچ و فراست در سال 2017 انجام شد شگفت‌انگیز است؛ اینکه اصلا ساخته شد، اینکه این دو توانستند علاوه بر تعدادی بازیگر جدید، بخشِ اعظم بازیگران دهه‌ی 90 را نیز برایِ حضور مجدد در این پروژه متقاعد کنند و از همه غافلگیر کننده‌تر اینکه آن‌ها موفق شدند یک مینی‌سریال 18 قسمتی را ظاهرا بدون هیچ‌گونه دخالت شبکه یا استودیوی خاص به سرانجام برسانند. البته خود سریال را هم نباید از قلم انداخت که به هیچ عنوان یک دنباله‌ای معمولی و قابل پیش‌بینی برای سریال اصلی به حساب نمی‌آمد. «توئین پیکس: بازگشت» سفری ژرف به ناخودآگاهِ جمعیِ آمریکایی است، منظومه‌ای شاعرانه و غنی، آکنده از اندوهِ طاقت‌فرسا، امیدِ عمیق و پوچی به طرزِ شگفت‌آوری خنده‌دار. به جرات می‌توان گفت که آخرین اثر مهم لینچ، بهترین آن‌ها نیز هست، رویایی مشترک که فریم به فریم آشکار می‌شود و می‌توان عمری را صرفِ تعمق در آن کرد.

منبع: vanityfair