آیا کشورهای عربی در سینمای جهان حرفی برای گفتن دارند؟

اگرچه بیشتر مردم تمایل دارند سینما را براساس تولیدات انگلیسی‌زبان و بویژه آثار امریکایی ارزیابی کنند، اما همه ما به خوبی می‌دانیم که سینمای جهان یک مقوله بسیار بزرگ با میلیون‌ها عنوان شگفت‌انگیز است، که بدون شک ارزش تماشا دارند. از فیلم‌های هنری اروپایی و آثار تئاتری روسیه گرفته تا سینمای همیشه خاص ژاپن و تولیدات هر روزه بالیوود، فیلم‌هایی در سراسر جهان هر روز ساخته می‌شوند که درنهایت حرف‌های خود را برای گفتن دارند. سینمای عرب هم دقیقا همین ویژگی را دارد. البته شکی نیست که روایات شفاهی به‌ارث‌رسیده از گذشته در بازنمایی‌های هنری، در مشکلات آگاهانه و ناآگاهانه کارگردانان سینمای عرب و به‌طور کلی سازندگان جهان عرب نقش داشته‌است. به هر حال؛ از اولین فیلم تولید عرب یعنی لیلا (Laila) که در سال 1924 اکران شد، تا فیلم مورد علاقه جشنواره‌ها یعنی کفر ناحوم (Capharnaum) محصول سال 2019، فیلم‌های عربی زیادی برای علاقه‌مندان به این هنر شگفت‌انگیز وجود دارد. در اینجا تعدادی از بهترین این آثار را به شما معرفی می‌کنیم. اما قبل از آن، لازم است، بیشتر درباره صنعت سینما در جهان عرب بدانید.

تاریخچه صنعت سینما در جهان عرب

سینمای عرب در آغاز قرن بیستم متولد شده و از ابتدا شامل دو مکتب متمایز بوده‌است. اولین مورد در مصر بود و «طلعت حرب» متفکر بزرگ عرب، که در زمان بازگشت از آمریکا متوجه شده‌بود که سینما یک فعالیت اقتصادی و صنعتی است و به موازات کار خود در ایجاد استودیوها، بانکی را برای تامین مالی این صنعت تاسیس کرد. فعالیت‌های او در نیمه اول قرن به این شیوه، سینمایی متولد کرد که ما را به یاد هالیوود در همان دوران می‌اندازد: نقاشی‌های دیواری بزرگ عاشقانه، فیلم‌های ماجراجویانه، و مهم‌تر از همه، کمدی‌های موزیکال با خوانندگان نسلی که استعدادشان در عرب‌ها بی‌چون‌و‌چرا بود، در همین دوره رشد کردند. مکتب دوم سینمای عرب، استاد مسلمی داشت که علیرغم هجوم به دنیای فیلم‌های بلند، با آثاری چون دختری از کارتاژ (The Girl of Carthage) اثر کارگردان تونسی آلبرت ساماما چیکلی، در اساس خود را وقف توصیف واقعیت کرد. البته این تمایز بین مشرق و مغرب هنوز هم وجود دارد، هرچند با استثناهای قابل‌توجه. نمایش‌های سینمایی مبتنی بر تئاتر، در شهرهای بزرگ عربی تقریبا همزمان با اروپا و آمریکای‌جنوبی ظاهر شدند.

مانند همه پدیده‌هایی که کنجکاوی را برمی‌انگیزد، درست مانند ماهیت سیرک یا گروه‌های سرگرم‌کننده، سینما در ابتدا به‌عنوان هنر سرگرمی و اغلب به‌عنوان ابزاری برای اثبات هویت گروهی اعراب در مواجهه با قدرت‌های استعماری تثبیت شد. همین باعث ساخت نسخه‌های عربی فیلم‌های بزرگ شد که از آن جمله می‌توان به دزد بغداد (The Thief of Baghdad) و دیوانه قیروان (The Madman of Qairouan) اشاره کرد. دیدن یک فیلم مصری که در آن، به زبان عربی صحبت می‌شود برای مردم سرزمین‌های عربی یک عمل دینی و غوطه‌ور شدن در فرهنگ و زبان بود، زیرا فیلم‌های نمایش داده‌شده، کمترین علاقه‌ای به نمایش مشکلات اجتماعی یا واقعیت نداشتند. با استقلال کشورهای عربی، جهان عرب شاهد آمدن نسل‌های جدیدی از کارگردانان با محتوا و اشکال مختلف بود؛ به‌خصوص آثار عاشقانه و موزیکال؛ که چشم‌انداز سینمایی عرب را به‌طور عمیق تغییر داد.

در این دوره راه‌های جدیدی برای سینمای عرب باز شد. این تغییر را می‌توان در واقعی‌سازی زندگی کشاورزان و روستاییان در فیلم سرزمین (The Earth) به کارگردانی یوسف شاهین بزرگ، نشان دادن زندگی کارگران راه‌آهن در ایستگاه مرکزی که بار دیگر توسط همین کارگردان به تصویر کشیده شد، مصیبت‌های فلسطینی‌ها در فیلم قربانیان (The Victims) اثر توفیق صلاح، تجلیل از مبارزه ضداستعماری در فیلم‌هایی مانند افیون و باتوم (The Opium and the Baton)، وقایع سال‌های آتش (Chronicle of The Years of The Brazier) و بادی از آئورس (Wind From The Aures) توسط الجزایری‌هایی چون احمد راشدی و محمد لخدار حمینه، سخاوت و حساسیت سهیل بن برکا مراکشی نسبت به صنعتگران محلی و نبرد او علیه تبعیض در فیلم‌های هزار و یک دست (One Thousand and One Hands) و آموک (Amok)، حساسیت نسبت به واقعیت روزمره توسط کارگردانان تونسی نژیا بن مبروک در فیلم ردپا (The Trace)، محمود بن محمود در فیلم عبور از آن سوی (Crossing Over)، عبدالطیف بن عمار در سجنانه (Sejnane) و نوری بوزید در مردی از خاکستر (Man of Ashes) و کلوخی از طلا (Clogs of Gold) مشاهده کرد.

• تماشای فیلم‌های فلسفی را از کجا شروع کنیم؟

بهترین آثار سینمایی کشورهای عربی

جالب است بدانید که در سال 2013، جشنواره بین‌المللی فیلم دبی (DIFF) از 475 منتقد، نویسنده، رمان‌نویس، دانشگاهیان و دیگر متخصصان هنر دعوت کرد، تا 10 فیلم مهم تاریخ سینمای عرب را انتخاب کنند. آنها نتایج را در 100 مورد برتر جمع‌آوری کرده و آن را در کتابی به نام (Cinema of Passion) منتشر کردند. این کتاب شامل تحلیل هر فیلم به دو زبان انگلیسی و عربی است، که توسط 20 منتقد فیلم نوشته شده‌است. تمامی فیلم‌های این فهرست، حداقل 9 رای کسب کرده‌اند. کشورهای مصر، مراکش، سوریه، الجزایر و تونس بیشترین نمایندگی را در این فیلم‌ها دارند.

در اینجا تعدادی از فیلم‌های برتر سینمای عرب را به شما معرفی می‌کنیم. فیلم‌هایی که تحسین بین‌المللی را به‌دست آورده‌اند و بهترین نمایشگر سینمای عرب هستند. از آنجاییکه همه فیلم‌های موجود در این لیست در نوع خود شاهکار هستند، ما تک تک آنها را به شما توصیه می‌کنیم و امیدواریم ازتماشای آن لذت ببرید.

1. مردی از خاکستر (Man of Ashes)

• سال انتشار: 1986

فیلم مردی از خاکستر به‌ کارگردانی نوری بوزید هنرمند تونسی و یکی از بزرگترین و جنجالی‌ترین فیلم‌های سینمای عرب در دهه 80 است. این اثر که به آزار و اذیت جنسی می‌پردازد، موضوعاتی بسیار بحث‌برانگیز در جهان عرب را موردبررسی قرار می‌دهد. مردی از خاکستر، یک مطالعه باشکوه درباره پیوند بین ستم فردی و وضعیت سیاسی و اجتماعی در کشورهای عربی است. مردی از خاکستر شاهکار واقعی سینمای تونس است.

2. عروسی در جلیل (Wedding in Galilee)

• سال انتشار: 1987

 اگرچه فیلم عروسی در جلیل محصول مشترک فرانکو و بلژیک است، کارگردان آن میشل خلیفی کارگردان فلسطینی است. این اثر درباره تمایل یک خانواده برای جشن گرفتن عروسی سنتی برای پسرشان، با وجود منع آمد‌وشد در اسرائیل پس از جنگ 1948 است. این فیلم یک شاهکار واقعی شبیه مردی از خاکستر است، فیلمی که ارتباط بین فرد و جامعه را بررسی می‌کند و فیلمی که زندگی یک خانواده عرب را در یک دوره تاریخی پرتلاطم نشان می‌دهد. عروسی در جلیل یکی از شناخته‌شده‌ترین فیلم‌های عربی است، که تاکنون چندین جایزه بزرگ دریافت کرده‌است.

3. گناه (The Sin)

• سال انتشار: 1965

هنری برکات یک کارگردان مشهور مصری است، که به خاطر ملودرام‌های زنانه‌اش معروف است. در میان آثار این کارگردان بزرگ، فیلم گناه بدون شک یکی از بهترین آنها است. گروه بازیگری فیلم گناه به رهبری افسانه مصری، فاتن حمامه، زندگی یک دختر دهقانی با اراده را بررسی می‌کند، که به‌طرز وحشیانه‌ای موردتجاوز قرار می‌گیرد و پس از آن باردار می‌شود. این فیلم به‌شکل جالبی به پیامدهای اجتماعی، اخلاقی و روانی این عمل و همچنین واکنش روستاییان به چنین اتفاقی می‌پردازد.

4. دریای بی‌رحم (The Cruel Sea)

• سال انتشار: 1972

دریای بی‌رحم به کارگردانی خالد صدیق، اولین فیلم تولیدشده در کویت است، که اهمیت تاریخی دارد. این فیلم در روایت خود بسیار ساده است و زندگی مردم کویت ماقبل مدرنیته را روایت می‌کند، زمانی که مردان ماه‌ها را در دریا به ماهیگیری و فعالیت‌های دیگر می گذراندند و خانواده‌های خود را به حال خود رها می‌کردند. با اینحال، با وجود آن، این اثر سیاه‌وسفید از نظر فنی بسیار جاه‌طلبانه است و بدون شک شایسته توجه شما است.

5. غریبه کوچک (The Small Stranger)

• سال انتشار: 1962

ژرژ ناصر کارگردان، به عنوان بنیانگذار سینمای لبنان شناخته می‌شود و دومین اثر او، غریبه کوچک، بدون‌شک یک شاهکار است. اگرچه این فیلم به زبان فرانسوی نوشته شده‌است، اما بخشی از فرهنگ عرب را نشان می‌دهد. روایت این فیلم درباره زندگی یک پسر جوان است، که از شهر دیدن می‌کند و فریفته آن می‌شود و رویای کودکی خود را برای خلبان شدن رها می‌کند. این فیلم اثری باشکوه از سینمای لبنان است و جای تعجب نیست که مورداستقبال گسترده قرار گرفته‌است.

6. مومیایی (The Mummy)

• سال انتشار: 1969

تعدادی از منتقدانی که مومیایی را دیده‌اند، معتقدند که جنبه‌های فنی دقیق این فیلم هنوز در سینمای مصر بی‌رقیب است. شادی عبدالسلام کارگردان این اثر که به‌عنوان دستیار روسلینی و منکیه‌ویچ کار کرده‌است، هنوز جوان بود که از دنیا رفت، اما در تاریخ سینمای مصر به‌ویژه با این فیلم، نامی دست‌وپا کرد. مومیایی فیلمی درباره تضاد مصر قدیم و مدرن است، فیلمی درباره گروهی از دهقانان که از راه تجارت غیرقانونی گنجینه‌های فراعنه زندگی می‌کنند. این فیلم هم باید در فهرست آثاری قرار گیرد، که باید حتما تماشا کنید.

7. وقایع سال‌های آتش (Chronicle of the Years of Fire)

• سال انتشار: 1975

وقایع سال‌های آتش اثر محمد الاخضر حمینه، کارگردان الجزایری است که با این فیلم، شاهکاری واقعی خلق کرد. وقایع سال‌های آتش اولین و تا کنون تنها فیلم عربی است که برنده نخل طلای کن شده‌است و در رقابت اسکار همان سال، از فیلم‌هایی مانند اسکورسیزی، هرتزوگ، آنتونیونی، ترایاما، بوندارچوک و کوستا گاوراس پیشی گرفته‌است. این فیلم که به حماسه‌های جنگ شوروی می‌پردازد، زمانیکه مبارزات الجزایر برای استقلال را روایت می‌کند، شبیه آثار کلاسیک هالیوود به نظر می‌رسد و یکی از خاطره‌انگیزترین فیلم‌های عربی است، که تاکنون ساخته شده‌است.

8. مراقب برای زوزو (Watch Out for ZouZou)

• سال انتشار: 1972

این فیلم تنوعی به فهرست می‌دهد. مراقب برای زوزو یک اثر کمدی موزیکال است که توسط کارگردان مصری حسن الامام ساخته شده‌است. این فیلم کمدی موزیکال جالب که به مسائل تضاد طبقاتی در مصر می‌پردازد، ارزش‌های سنتی اجتماعی و محافظه‌کاری جوامع مدرن عربی را به چالش می‌کشد.

9. دوازده لبنانی عصبانی (12Angry Lebanese)

• سال انتشار: 2009

 دوازده لبنانی عصبانی، یکی از بهترین فیلم‌های مستند عربی است، که تا به حال ساخته شده‌است. این مستند با الهام از دوازده مرد خشمگین داستانی تلوزیونی نوشته رجینالد رز که توسط سیدنی لومت در قالب یک فیلم سینمایی اقتباس شده، ساخته شده‌‌است. دوازده لبنانی عصبانی بینشی درخشان از سیستم زندان لبنان و تلاشی برای اصلاح این سیستم است. با وجود اینکه عنوان فیلم ممکن است گمراه‌کننده باشد، این اثر یک معمای قتل نیست، فیلمی درخشان است که باید آن را ببینید و یکی از بهترین نمونه‌های سینمای لبنان محسوب می‌شود.

10. گفتگو روی رود نیل (Chitchat on the Nile)

• سال انتشار: 1971

حسین کمال این اقتباس را در سال 1971 از رمانی به نام وراجی روی نیل به قلم نجیب محفوظ کارگردانی کرده‌است. موضوع اصلی فیلم انحطاط است و یک خداحافظی نمادین با سلطه دوران قدیم و افکار سوسیالیستی است که در دوره‌ای از تاریخ وجود داشته‌است. اگرچه گفتگو روی رود نیل ممکن است به‌اندازه دیگر عناوین موجود در این لیست مشهور نباشد، اما بدون شک ارزش توجه شما را دارد.

11. درب آهنی (Cairo Station)

• سال انتشار: 1958

درب آهنی یا ایستگاه قاهره داستان مرد روزنامه‌فروشی را روایت می‌کند، که به زنی که نوشیدنی می‌فروشد دلبسته می‌شود. مدبولی، قهرمان داستان ما، که در ایستگاه قطار قاهره کار می‌کند، اغلب منبع انتقاد اطرافیانش است و از طریق وسواسش نسبت به هانومای مهربان به‌دنبال آرامش است. ایستگاه قاهره فیلمی تحسین‌شده به کارگردانی یوسف شاهین کارگردان بزرگ عرب است.

12. بیگانه عرب (Arabian Alien)

• سال انتشار: 2020

فیلم بیگانه عرب به کارگردان جوان و معروف مشعل الجاسر و دانش‌آموخته آکادمی فیلم نیویورک، مردی متاهل و مسلمان به نام سعد را دنبال می‌کند، که با یک بیگانه آشنا می‌شود و به او کمک می‌کند تا با افسردگی مقابله کند. این فیلم کوتاه برای نامزدی اسکار در سال 2021 در نظر گرفته شد و نامزد بهترین فیلم کوتاه در جشنواره فیلم ساندنس 2020 شد. مشعل الجاسر همچنین کارگردانی فیلم ناقه (NAGA) را با بر عهده داشت. این فیلم نامزد دریافت جایزه در جوایز منتقدان فیلم عرب شده‌است و در جشنواره کن معرفی شد.

13. ساختمان یعقوبیان (The Yacoubian Building)

• سال انتشار: 2006

ساختمان یعقوبیان براساس رمان علاء الاسوانی نویسنده مصری و کارگردانی مروان حامد کارگردان مصری ساخته شده‌است. ساختمان یعقوبیان یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های مصری تاریخ است. این فیلم درباره ساکنان ساختمان یعقوبیان، یک ساختمان قدیمی در قاهره است و داستان‌هایی از فساد، سیاست، فقر و افراط‌گرایی مذهبی را روایت می‌کند. ساختمان یعقوبیان به کارگردانی مروان حامد برنده جایزه اسب طلایی برای بهترین بازیگر مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد و بهترین کارگردانی جشنواره ملی قاهره برای سینمای مصر شد.

14. کارامل (Caramel)

• سال انتشار: 2007

کارامل به کارگردانی و بازیگری نادین لباک، نامزد جایزه بفتا شد. این فیلم درباره پنج زن لبنانی و جستجوی آنها برای عشق است. این کمدی عاشقانه که نامزدی جشنواره کن را دریافت کرد، حول سالنی در بیروت است، جایی که زنان با هم ملاقات می‌کنند تا درباره امیدها، جاه‌طلبی‌ها و زندگی خود صحبت کنند. نادین لبکی علاوه‌بر جان بخشیدن به فیلم، نقش لیال را هم در این اثر دوست‌داشتنی بر عهده گرفته‌است.

15. نمک این دریا (Salt Of This Sea)

• سال انتشار: 2008

فیلم نمک این دریا نامزد جشنواره کن به کارگردانی و نویسندگی آنماری جاسر هنرمند جوان فلسطینی است. این فیلم درباره ثریا، پناهنده فلسطینی ساکن بروکلین است. ثریا با پی بردن به اینکه پدربزرگ مرحومش در یک حساب بانکی مسدود‌شده پول ذخیره کرده‌است، به فلسطین باز می‌گردد تا اموال خانواده‌اش را مطالبه کند. نمک این دریا با جوایزی از جشنواره‌هایی که شامل جشنواره بین‌المللی فیلم دبی و جشنواره بین‌المللی فیلم سن سباستین می‌شود، درخشید. همچنین در سال 2009، این فیلم در جشن جوایز آکادمی فلسطین در بخش فیلم‌های خارجی موفق به دریافت جایزه شد.

16. ذیب (Theeb)

• سال انتشار: 2014

ناجی ابو نوار کارگردان جوان اردنی این داستان را درباره پسری بادیه‌نشین که به سفری بالقوه خطرناک می‌رود، خلق کرده‌است. ذیب محصول سال 2014، نامزد بهترین فیلم خارجی سال شد، همچنین این فیلم برنده جایزه فیلم بفتا برای اولین کار برجسته توسط یک نویسنده، کارگردان یا تهیه‌کننده بریتانیایی و جایزه بهترین کارگردانی جشنواره فیلم ونیز شد. در این اثر فیلمبرداری‌شده در صحرای وادی رام، بیشتر بازیگران را آدم‌های غیر‌حرفه‌ای منطقه تشکیل می‌دهند که که عشایر واقعی هستند.

• تاریخچه هوش مصنوعی در سینما با 11 فیلم پیشگامانه

نمایش‌های تلویزیونی استثنایی با کارگردان، نویسنده یا بازیگر عرب

علاوه‌بر انبوهی از فیلم‌های غنی عربی، تعدادی برنامه تلویزیونی با حضور بازیگران و کارگردانان عرب وجود دارد، که داستان‌های خاصی را در کانون‌توجه قرار داده‌اند. در اینجا تعدادی از بهترین و تحسین‌شده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی از داستان‌نویسان و هنرمندان عرب آورده شده‌است.

1. آقای ربات (Mr. Robot)

• سال انتشار: 2015

آقای ربات با بازی رامی مالک در نقش الیوت آلدرسون، داستان یک هکر باهوش است، که می‌خواهد شرکت فاسدی را که برای آن کار می‌کند، نابود کند. این نمایش به کارگردانی سم اسماعیل کارگردان مصری – امریکایی، موردتشویق قرار گرفت. همچنین رامی ملک، که دارای نژادی مصری است در این سریال، نقش اصلی را ایفا کرده و فراتر از کلیشه‌های رایج عربی پیش می‌رود. آقای ربات برنده جایزه امی و نامزد طیفی از جوایز امی، از جمله بازیگر نقش اول در سریال درام شده و به دلیل داستان‌سرایی منحصربه‌فردش موردستایش قرار گرفت.

2. رامی (Ramy)

• سال انتشار: 2019

مجموعه تلوزیونی رامی، نامزد سه جایزه امی پربیننده و برنده جایزه گلدن‌گلوب برای بهترین اجرای یک بازیگر مرد در یک سریال تلویزیونی – موزیکال یا کمدی، شد. این سریال درباره مرد جوانی به نام رامی است که پسر یک خانواده مهاجر مصری است. این سریال با بازی رامی یوسف، رامی را در سفر معنوی خود دنبال می‌کند. یوسف با الهام از زندگی خود، دیدگاهش را درباره خانواده، مذهب و روابط عاشقانه به اشتراک می‌گذارد. رامی یوسف اخیرا در فیلم برنده اسکار بیچاره‌ها، در کنار اما استون بازی کرده‌است.

3. نویسنده (The Writer)

•  سال انتشار: 2019

نویسنده، یک درام معمایی جنایی لبنانی به کارگردانی رامی هانا کارگردان فلسطینی و نویسندگی ریم هانا، درباره نویسنده جنایی پرفروش، یونس جبران است، که متهم به قتل می‌شود. این سریال که به عنوان اثری با یک ایده هوشمندانه شناخته می‌شود، همچنین بازیگران با استعدادی از جمله باسل خیاط، دانیلا رحمه و نادا ابوو فرهات را به بازی گرفته‌است.

4.  شوالیه ماه (Moon Knight)

• سال انتشار: 2022

شوالیه ماه در سال 2022 به صف نمایش‌های پرطرفدار مارول در دیزنی‌پلاس پیوست. این اثر با بازی اسکار آیزاک و می کالا اوی و برنده امی به ماجراهای مارک اسپکتور می‌پردازد که پس از مرگ دوباره زنده می‌شود. اسپکتور رویایی از خدای ماه مصری را می‌بیند که به او می‌گوید، او یک خدای زنده است. این نمایش به کارگردانی محمد دیاب، به دلیل نمایش شخصیت‌های عربی و همچنین برخی از شخصیت‌هایی که به زبان عربی مصری صحبت می‌کنند، مورد تجلیل قرار گرفت.

5. عشق، زندگی و هرچه در میان است (Love, Life and Everything in Between)

• سال انتشار: 2022

عشق، زندگی و هرچه در میان است، یک مجموعه تلوزیونی است، که داستان‌هایی درباره عشق را در یک زمینه فرهنگ عربی بیان می‌کند. این نمایش با چاشنی کمدی سیاه و تمرکز بر روابط، توسط تعدادی از کارگردانان عرب کارگردانی می‌شود، از جمله این کارگردانان می‌توان به کوثر بن هنیه که برنده جایزه اسکار برای مردی که پوستش را فروخت در سال 2021شد، نامزد اسکار هانی ابو اسعد، و کارگردان افسانه‌ای خیری بشاره اشاره کرد.

درباره وضعیت امروز صنعت سینما در جهان عرب

واضح است که کارگردانان عرب به‌دلیل مشکلات متعددی که جهان عرب از سر گذرانده‌است، اغلب به محتوای دیگری نگاه می‌کردند: جنگ‌های پیاپی، نظامی‌سازی قدرت در نتیجه جنگ و شکل‌گیری گروه‌‌های سیاسی جدید. موجودیت عربی در جهانی که فقط زبان مشترک دارد، تفاوت در سنت بین مناطق شرقی و غربی جهان عرب، بین کشورهای خلیج و کشورهای مغرب، نبرد بی‌رحمانه بین مدرنیته و محافظه‌کاری، جنگ‌های تحمیلی و … بخش زیادی از انرژی و منابع دنیای عرب را صاحب شده‌است. انزوا در بخشی از جامعه عرب، به‌عنوان یک واکنش دفاعی در برابر میراث خود و ظهور افراط‌گرایی و قدرت دیکتاتوری؛ از دیگر مشکلات دنیای عرب است. شکی نیست که همه این عوامل تأثیر زیادی در بروز و رشد هنر در کشورهای عربی داشته‌اند. با اینحال، گروه جدیدی از کارگردانان در پشت نسلی که در بالا عنوان شد، ظاهر می‌شوند، گروهی که به دلیل گسست اجتماعی، مشکلات در روابط بین مردم، بین شهروندان و قدرت گرفتار شده‌است. همه اینها باعث شده‌است که سینمای عرب وضع موجود را زیر پا بگذارد، سینمایی که اغلب جسور است، مورد حمله سانسورچیان قرار می‌گیرد، اما هنوز نزدیک به مردم است. سینمایی که جرات کرده‌است تابوهایی مانند تمایلات جنسی و ممنوعیت‌های اجتماعی را لمس کند.

معضلی که این سینمای جدید با آن مواجه است، بین مشغله‌های اجتماعی کارگردانان و وجدان مدنی آنها از یک سو و تمایل به ساختن سینمای جذاب از سوی دیگر در نوسان است. راه‌حل‌های مختلفی برای این مشکل مطرح شده‌است: برخی از کارگردانان، به‌دنبال راهی برای توصیف واقعیت که چالش‌های اجتماعی را در نظر می‌گیرد، به نگرش‌های بی‌ارزش پناه برده‌اند که اغلب دور از انتظارات عمومی و منتقدان است. در موارد دیگر، هنرمندان خاصی تصویری را که غرب از دنیای ارائه می‌کند به معنای واقعی کلمه تعبیر کرده‌اند و رگه‌ای از شرق‌شناسی نو را به وجود آورده‌اند، که منتقدان را خشنود کرده‌است، اما مخاطبان محلی و اروپایی به آن با تحقیر نگاه می‌کنند. به لطف فناوری‌های جدید، جامعه عرب اکنون با واقعیتی چندوجهی مواجه است. از یک سو، فیلم‌های هالیوودی، ویترینی پر زرق‌وبرق از غرب را در اختیار مردم قرار می‌دهند، که در آن ثروت و مصرف‌گرایی حاکم است. مانند مرد گرسنه‌ای که از ویترین مغازه به یک میان‌وعده اشتها‌آور نگاه می‌کند، که هرگز متعلق به او نخواهد بود. این پدیده حتی علیرغم کیفیت زندگی جهان عرب و همبستگی خانوادگی، وسوسه قدرتمند مهاجرت مخفیانه را به وجود آورده‌است.

اما مشکلات سینمای عرب ریشه‌دارتر از آن چیزی است که بتوان تصور کرد. از آنجا که افراط‌گرایی، سانسور و خشونت ظهور می‌کند، هنر از بین می‌رود. ازطرفی کارگردانان عرب برای تحقق پروژه‌های خود مجبور به التماس کمک و یارانه می‌شوند که آنهم مشروط به پرورش دیدگاه‌هایی است که سران کشورها می‌خواهند. و شکست در بازارهای محدود سینما، خود منجر به یک رابطه ناامید‌کننده با مردم می‌شود. به‌استثنای مصر، یک فیلم موفق در کشورهای عربی تنها 10 درصد از سرمایه‌گذاری را جبران می‌کند. بسیاری از فیلم‌های عربی به‌لطف سخاوت فرانسوی و اروپایی ساخته شده‌اند و همچنان ساخته می‌شوند. این امر گاهی به‌عنوان میل به مداخله در محتوای فیلم تلقی می‌شود. هنرمندان باید محتاط‌تر باشند، اما نمی‌توان انکار کرد که حمایت فرانسه و اروپا از تولیدات عربی و نیمکره جنوبی، نه فقط ثمره خیرخواهی، بلکه ثمره یک استراتژی خوب طراحی‌شده است، که هدف آن دفاع از هویت اروپایی است. چه در مورد فیلم‌ها و چه مستندها صحبت کنیم، سینمایی که به هویت می‌پردازد برای جوامع عربی یک ضرورت است. هدف هنرمندان منطقه عرب باید تأیید این هویت، صحبت آشکار از زخم‌های جامعه، غلبه بر تابوها و کسب درجه بیشتری از آزادی بیان باشد. با انجام این کار، هنرمندان فاصله بین کار خود و مردم را کاهش می‌دهند و همچنین به درجه تمایز بیشتری از سایر رسانه‌های گروهی و محلی دست می‌یابند. این به نوبه خود دید واقع‌بینانه‌تری را به غرب نسبت به جوامع عربی ارائه می‌کند. همه اینها می‌تواند به جلوگیری از درک نادرست و تصاویر تحریف‌شده توسط رسانه‌های گروهی غربی کمک کند. هنگامی که هالفائوین در سپتامبر 1990 در فرانسه پخش شد، پس از اشغال کویت و در طول تدارک جنگ خلیج‌فارس، خیلی از دیدگاه‌ها را تغییر داد. این اثر فیلمی است آغشته به انسانیت. روشن است که سینمایی که در حوزه هویت می‌کاود، توانایی عوام‌فریبی و فریبکاری را هم دارد. یک مثال کلاسیک از این موفقیت فیلمی است درباره جنگ دوم خلیج فارس. این فیلم مصری از قهرمانی صحبت می‌کند، که از کشورش در برابر دسیسه‌های گروهی دفاع می‌کند. این موفقیت گاهی نشان‌دهنده روی دیگر سکه است.

یک موضوع دیگر، فیلم‌های مستندی که سینمای عرب می‌سازد. مستندهای عرب بیشتر به حیوانات یا طبیعت می‌پردازند، یا گزارش‌هایی هستند که به یاد افراد یا رویدادهایی مرتبط با تاریخ معاصر یا امور جاری را گرامی می‌دارند. با اینحال، مستند باید جایگاه مهم‌تری در رسانه‌های جمعی داشته‌باشد. به استثنای مصری‌ها، تصور کارگردانان عرب این است که آن‌ها با بازارهای داخلی یا بین‌المللی ارتباطی ندارند و راضی هستند که برای ساخت فیلم به دنبال بودجه باشند و آن را در جشنواره‌های داخلی مختلف به نمایش بگذارند. اما فیلم‌ها باید از جشنواره‌های داخلی بیرون بیایند و به دنبال مخاطب جهانی باشند و این هم در مورد آثار بزرگ و کوچک و هم در مورد آثار ملی و بین‌المللی صدق می‌کند. به‌هر حال در هر کشوری، وظیفه هنرمندان این است که بدون سانسور و با صمیمیت از درک خود از جامعه و دنیایی که آنها را احاطه کرده‌است، صحبت کنند. صداقت، ارزش و حتی جسارت، ابزارهایی هستند که در میان مردم محلی و غرب به‌طور یکسان موفقیت کسب می‌کنند. و همین باید الگوی خلق هنر در همه جای جهان باشد.

منبع: superprof، nyfa