غیبت نعمانی

‏‏کتاب الغَیبَة عنوان یکی از آثار مهم شیعه در موضوع غیبت و ظهور امام دوازدهم شیعیان نوشته ابو عبدالله محمد بن ابراهیم نُعمانی در اوایل دوران غیبت کبری است. مجموع روایات کتاب 478 عدد است که در 26 باب آمده‌اند. این کتاب جزو منابع و مصادر بسیاری از کتب دیگر عالمان متأخر شیعی است.

‏ابوعبدالله محمد بن‌ ابراهیم بن جعفر کاتب نُعْمانی، مشهور به ابن ابی‌زینب، از راویان بزرگ شیعه در اوایل قرن چهارم هجری بود. او اطلاعات وسیعی درباره احادیث داشت.

‏او از شاگردان برجسته ثقةالاسلامکلینی بود و بیشتر معلومات خود را از او فرا گرفته است. نعمانی همچنین کاتب و نویسنده کلینی نیز به شمار می‌رود و به همین علت از شهرت، احترام و اعتبار خاصی در نزد علماء و فقهای شیعه بهره‌مند شده است.

‏نعمانی، 26 باب کتاب را در سه بخش مبانی غیبت، دوران ظهور و علائم آن گشوده است. او از مجموعه‌های روایی بخصوص کتاب‌های غیبت که پیش از او تألیف شده، استفاده کرده است. نعمانی کتاب الغیبة را به سال 342ق؛ و زمانی نوشته که در شهر حلب به سر می‌برده است.فهرست نویسان به کتاب الغیبه نعمانی اشاره کرده‌اند. آقا بزرگ تهرانی نام آن «ملاء العیبة فی طول الغیبه» است. برخی نیز معتقدند: آگاهی نداشتن از منبع مورد استناد آقا بزرگ تهرانی در این نام‌گذاری سبب می‌شود که نتوان میزان اعتبار این مطلب را ارز یابی کرد. شیخ مفید پس از بیان مطلبی درباره امامت حضرت مهدی(ع) می‌گوید: «روایات در این باره فراوان است که اصحاب حدیث از شیعه آنها را جمع کرده و در کتب خود آورده‌اند از جمله ابو عبداللَّه محمدبن ابراهیم نعمانی در کتابی که درباره غیبت نوشته مشروح آن روایات را بیان کرده است».

‏در نیمه اول قرن چهارم هجری قمری که غیبت امام مهدی(ع) به درازا کشید و به‌ویژه پس از درگذشت ابوالحسن صیمری (۳۲۹ق/۹۴۰م)، آخرین نفر از نایبان چهارگانه امام و پایان دوره غیبت صغری، آشفتگی فکری و تزلزل اعتقادی بسیاری در شیعیان پدید آمد و بسیاری به شک و دودلی دچار شدند و برخی به اعتراض و حتی انکار برخاستند. نعمانی که در این روزگار می‌زیست، برای استحکام بخشیدن به بنیادهای فکری تشیع و نیز برای پاسخگویی به نیازهای اعتقادی شیعیان در امر امامت و راز غیبت امام دوازدهم کتاب غیبت را تألیف کرد. این کتاب شامل روایات نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) در موضوع غیبت و بحث‌هایی در همین موضوع است. نعمانی در مقدمه کتاب به اوضاع و احوال آن روزگار و انگیزه خود در تدوین کتاب غیبت اشاراتی دارد.

‏مؤلف در مقدمه‌ علت تألیف کتاب را انحراف گروه‌هایی از شیعیان بخاطر وقوع غیبت امام دوازدهم دانسته و یکی از انگیزه‌های این انحرافات را ضعف ایمان و بی‌توجهی به روایات وارد شده در موضوع غیبت بیان می‌کند. از این رو به جمع‌آوری احادیث در این موضوع می‌پردازد.

‏مجموع روایات کتاب غیبت، 478 عدد است که در طی 26 باب بیان شده و تعداد روایات هر باب کاملاً متفاوت است. بنای مؤلف در تمامی کتاب، نقل روایت است و به ندرت توضیحی از خود اضافه می‌کند و روایات را در ابواب مختلف تکرار نمی‌کند.